Category: Pistlar

Sumarblóm í öllum regnbogans litum eru einmitt það sem við Íslendingar þörfnumst eftir grámuggu vetrarins.   Fjöldi sumarblómategunda fer eflaust langt með að fylla hundraðið og þar af eru um 30 tegundir algengar í ræktun.   Sameiginlegt einkenni sumarblóma er það að þetta eru plöntur sem lifa einungis eitt sumar í íslenskum görðum þótt þær séu margar hverjar fjölærar í heimkynnum sínum.   Snemma vors er sáð til þessara tegunda, missnemma eftir því um hvaða tegund er að ræða.  Forræktunartími, sá tími sem þarf að rækta plönturnar til að þær verði tilbúnar til útplöntunar að vori, er mislangur.  Sumar tegundir þurfa langan ræktunartíma, t.d. stjúpur, ljónsmunni, meyjarblómi og silfurkambur en ef vel á að vera þarf að sá þeim í lok janúar – byrjun febrúar.   Aðrar tegundir, eins og skrautnál, morgunfrú og paradísarblóm þurfa stutta forræktun, nóg er að sá til þeirra í byrjun apríl.    Blómgunartími sumarblóma er mislangur.  Með blómgunartíma er átt við tímann frá því fyrsta blómið lítur dagsins ljós þar til hinsta blómið er fallið.   Flestir garðplöntuframleiðendur miða við það að blóm sumarblómanna nái að standa seinni hluta sumars og fram á haustið.  Helgast það af því að garðeigendur vilja síður horfa upp á útblómstruð sumarblóm í görðum sínum um mitt sumar.  

Nauðsynlegt er að þekkja vel til sumarblómategundanna og lengdar blómgunartíma þeirra.   Stjúpur og fjólur standa mjög lengi í blóma, þær eru með fyrstu sumarblómunum sem byrja að blómstra á vorin og standa fram í frost á haustin.  Þannig er blómgunartími þeirra 4-5 mánuðir og við góð skilyrði getur hann orðið enn lengri.   Ljónsmunni sem sáð er til í byrjun febrúar byrjar að blómstra upp úr miðjum júní og stendur fram í september.  Skrautnál byrjar að blómstra í lok maí og stendur fram í frost.   Morgunfrú sem sáð er til í byrjun apríl byrjar ekki að blómstra fyrr en upp úr mánaðamótunum júní-júlí og stendur þá fram í september.  Blómgunartími hennar er um 2 mánuðir.  Brúðarauga blómstrar frá því snemma í júní og út ágúst.  Blómgunartími brúðarauga er því um 3 mánuðir.   Meyjarblómi er ein af þeim tegundum sem standa mjög lengi fram á haustið.  Hann þarf langan forræktunartíma, fyrstu blómin láta sjá sig í lok júní-byrjun júlí og svo stendur hann álíka lengi og stjúpurnar fram á haustið. 

Oft er hægt að kaupa blómstrandi sumarblóm eins og hengi-brúðarauga, dalíur og tóbakshorn upp úr miðjum apríl.  Fyrir bráðláta sumardýrkendur eru þessar plöntur eins og vatn handa þyrstum manni.   Þegar vorveðrið er milt og gott er ekkert að því að setja þessar plöntur beint út í garð en þó ber að hafa varann á sér og kippa þeim inn fyrir ef kólnar snögglega.  Eins ættu menn að hafa í huga að þar sem blómgunartími plantna er ekki óendanlega langur getur verið að þessar tegundir klári sinn blómgunartíma á miðju sumri.  Þá er um að gera að endurnýja í pottunum því fátt er sorglegri sjón en tómir blómapottar um hásumar. 

Í stórum dráttum má skipta algengustu sumarblómum í flokka eftir blómgunartíma þannig: 

4-5 mánuðir:  Stjúpur, fjólur, meyjarblómi, skrautnál.

3-4 mánuðir:  Brúðarauga, ljónsmunni, flauelisblóm, tóbakshorn, apablóm,

daggarbrá.

2-3 mánuðir:  Fiðrildablóm, paradísarblóm, járnurt, dalíur, morgunfrú, hádegisblóm,

kornblóm, ilmskúfur.

Guðríður Helgadóttir, garðyrkjufræðingur

(Áður birt í Morgunblaðinu árið 1998)

Þegar vorar vaknar náttúran til lífsins eftir hressingarblund vetrarins. Tré, runnar og jurtir lifna, laukarnir blómstra og sólin skríður fram úr skýjaþykkninu. Sumarið er framundan, vonandi hlýtt, sólríkt og notalegt. Mannfólkið verður líka sprækara með vorinu og tekur til við að hirða garðana sína. Vorhreingerningin í garðinum er tekin í beinu framhaldi af vorhreingerningu íbúðarhússins. Íslendingar eru upp til hópa kattþrifnir og vilja hafa umhverfi sitt tandurhreint og snyrtilegt. Reyndar vilja sumir meina að þetta hreingerningaræði sé ekki eingöngu af hinu góða því aukna tíðni ofnæmis hjá íslenskum börnum megi meðal annars rekja til ofurþrifinna mæðra barnanna. Börnin komist ekki í tæri við ýmiss konar bakteríur þannig að ónæmiskerfi þeirra nái ekki að þroskast sem skyldi.

     Svo virðist sem hreingerningaræðið sé komið út í garðana líka og að vissu leyti er það ágætt. Vel hirtir garðar þar sem tré og runnar eru klippt og snyrt og fjölærar plöntur bústnar og heilbrigðar og ekki vottar fyrir arfaklóm eru vissulega augnakonfekt. Slíkir garðar fylla þá, sem skoða þá, virðingu fyrir garðeigendunum því að grunnurinn að góðum garði er botnlaus vinna garðeigendanna. Góður garður krefst mikillar og stöðugrar umhirðu allt sumarið og talsverðrar umhyggju yfir veturinn. Það er því ekki undarlegt að fólk leiti allra leiða til að draga sem mest úr þessari vinnu. Fyrir nokkrum árum kom á markaðinn illgresiseitur sem er sáldrað yfir jarðveginn í trjá- og runnabeðum og hefur þau áhrif að illgresisfræ nær alls ekki að spíra. Efnið má alls ekki nota á beð sem inniheldur fjölærar plöntur og heldur ekki með öllum runnum. Eiturefni þetta á að brotna niður á tveimur til þremur árum og á að virka á illgresið allan tímann. Að niðurbrotstímanum liðnum þarf að sáldra aftur yfir beðin til að viðhalda vinnusparnaðinum. Þetta hefur svo sannarlega fallið í kramið hjá íslenskum garðeigendum og jafnvel um of því nokkuð hefur borið á því að eitrið sé notað árlega í trjá- og runnabeð. Nú er það svo að engar innlendar rannsóknir hafa verið gerðar á því hver raunverulegur niðurbrotstími þessa efnis er í íslenskum jarðvegi og sjálfsagt er niðurbrotstíminn háður hitastigi í jarðveginum. Hitastig í íslenskum jarðvegi er sennilega eitthvað lægra en jarðvegshitastig í nágrannalöndum okkar og því líklegt að niðurbrotstíminn sé eitthvað lengri hérlendis. Garðeigendur ættu því að fara varlega í notkun efna af þessu tagi því ef þau ná ekki að brotna alveg niður, milli þess sem þau eru notuð, getur átt sér stað uppsöfnun á þessum efnum í jarðveginum með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir gróðurinn.

     Íslendingar eru svo lánsamir að skordýrafána landsins er fremur fábreytt. Það er mjög heppilegt því pödduhræddara fólk en Íslendingar er örugglega vandfundið. Pöddur sem gera sig heimakomnar í mannabústöðum á Íslandi eru umsvifalaust gerðar brottrækar með öllum tiltækum ráðum. Þá er ekki öll sagan sögð. Utandyra eiga þær helst ekki að láta á sér kræla heldur og getur það reynst viðkomandi pöddum dýrt spaug ef þær slysast inn í girnilegan garð. Fyrr en varir sprettur fram vígbúið fólk og úðar einhverri óáran yfir pöddurnar með þeim afleiðingum að þær deyja drottni sínum. Eiturefnin, sem eru notuð gegn hinum ýmsu kvikindum í görðum, eru yfirleitt þeirrar náttúru að þau gera ekkert gagn nema þau lendi á húð kvikindanna sem þeim er ætlað að deyða. Garðeigendur ættu því alls ekki að láta úða garða sína með eiturefnum nema þeir virkilega komi auga á óboðnu gestina eða að minnsta kosti sjái greinileg ummerki um tilvist þeirra, svo sem étin laufblöð. Eins er rétt að hafa það í huga að úðun gegn trjámaðki á að fara fram í júní, meðan lirfurnar eru enn á trjánum. Blaðlús getur látið á sér kræla meira og minna allt sumarið en hún veldur yfirleitt ekki alvarlegum skaða á plöntum, nema kannski helst jurtkenndum plöntum eins og t.d. sumarblómum.

     Niðurstaða mín er því þessi: Förum varlega í notkun á eiturefnum. Taumlaus notkun á eiturefnum gegn illgresi og pöddum í görðum okkar getur haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir lífríkið. Það er hægt að nota aðrar og umhverfisvænni leiðir til að fækka pöddum í görðum ef þær eru óvelkomnar, það má tína þær af trjánum eða nota vistvænar aðferðir til að losna við þær, t.d. úða daufri blöndu af grænsápu yfir plöntur sem hafa fengið fullmargar boðflennur í heimsókn.

Guðríður Helgadóttir, garðyrkjufræðingur

(Áður birt í Morgunblaðinu árið 2002)

Vorið er heldur betur komið á kreik á Íslandi, að minnsta kosti þegar maður lítur á plönturnar og laufskrúð þeirra. Eitthvað hefur láðst að láta vita af þessu hjá þeim sem stýra veðurfarinu því snjókoma, kuldi og almenn leiðindi hafa einkennt veðurfarið núna í þessum seinni hluta maímánaðar. Hið klassíska orðatiltæki að það hafi haustað óvenju snemma þetta vorið hefur verið á vörum margra og virðist nokkur alvara hafa fylgt því gamni. Enn er þó ekki kominn tími til að örvænta, stundum hafa mánuðirnir júní, júlí og ágúst verið hreint með ágætum og hitastig nokkuð yfir frostmarki þannig að full ástæða er til bjartsýni.

     Ýmsar plöntutegundir láta svona vorhret ekkert á sig fá og blómstra sínum blómum hvað sem tautar og raular. Margar þeirra eru yfirmáta skrautlegar og grípa augað með litadýrð sinni meðan blómgun annarra lætur minna yfir sér. Þær hófstilltari eru samt sem áður fullt eins fallegar, þótt fegurðin sé ekki eins æpandi við fyrstu sýn. Hér á ég við þær tegundir sem blómstra með blómskipunum sem kallaðar eru reklar. Innan þessa flokks má finna ættkvíslir bjarka, elris, víðis og aspa. Þetta eru upp til hópa harðgerðar tegundir sem kalla ekki allt ömmu sína. Þær blómstra á vorin um það leyti sem þær laufgast og eru reklar þeirra oft á tíðum mjög skrautlegir. Sérstaklega eru karlreklarnir áberandi og geta fræflarnir verið með frjóhnappa í mörgum litum. Sem dæmi má nefna karlrekla seljunnar, þeir eru skærgulir hnoðrar sem minna helst á páskaunga sem kúra á greinum seljunnar.

     Karlreklar alaskaaspar aftur á móti eru rauðir á litinn, fremur langir, hanga niður og minna mann á rauðan chilipipar við fyrstu sýn. Blómgun í vor hefur verið með ágætu móti og sumar karlaspir hreinlega verið þaktar þessum rauðu reklum. Þegar reklarnir hafa lokið hlutverki sínu, þ.e. að koma frjókornunum frá sér og leggja þannig sitt af mörkum til fjölgunar asparinnar, falla karlreklarnir af plöntunni. Kvenreklarnir aftur á móti taka við frjókornunum frá karlreklunum og er það ýmist vindurinn sem feykir frjókornunum á milli eða að plönturnar njóta aðstoðar iðinna býflugna. Eftir að frjóvgun á sér stað fitna kvenreklarnir og bólgna allir upp. Þegar fræið er þroskað opnast aldinin í kvenreklunum og fræið sleppur út. Aspar- og víðifræ er þakið örfínum snjóhvítum hárum þannig að fræið getur svifið langar leiðir. Stundum er talað um að það snjói á sumrin þegar þetta fræ svífur um loftin blá, fellur til jarðar og myndar mjúka hvíta breiðu á jörðinni.

     Birkitegundir og elri blómstra líka fallegum reklum á vorin. Karlreklar elris eru yfirleitt fagurgulir á litinn og geta orðið 10-15 cm langir. Þeir hanga niður af greinunum, tveir til þrír saman í hnapp og lífga mikið upp á umhverfið á vorin. Blómgunin er frekar áberandi vegna þess að hún á sér stað fyrir laufgunina. Þannig tryggir náttúran að frjókornin berist á sem auðveldastan hátt frá karlreklunum að kvenreklunum með vindinum, án þess að laufblöð séu mikið að hindra ferðalagið. Birkireklar eru ekki eins áberandi og elrireklarnir. Þeir eru brúnleitir og frekar smáir og til að dást að þeim þarf maður að ganga alveg upp að plöntunni og skoða þá í návígi.

     Návíginu fylgja ýmsir kostir, eins og til dæmis sá að fáar plöntur ilma jafn vel á vorin og birki, þegar nýútsprungin blöðin gefa frá sér þennan óviðjafnanlega ilm sem mann langar helst að geta tappað á flöskur og hnusað af á öðrum árstímum. Nú er bara að vona að veðrinu sloti og hægt sé að fara út að dást að plöntum.

Guðríður Helgadóttir, forstöðumaður starfs- og endurmenntunardeildar LbhÍ.

(Áður birt í Morgunblaðinu árið 2007)