Sumardagurinn fyrsti er í næstu viku. Þessi siður að fagna sumri löngu áður en það lætur á sér kræla er örugglega til marks um óbilandi bjartsýni Íslendinga. Þetta reddast, sumarið er rétt handan við hornið. Tökum forskot á sæluna og höldum upp á það, svona löngu áður en snjóa leysir og lóan mætir á svæðið. Það er líka dæmigert fyrir þjóðarsálina sem vill framkvæma allt strax að sleppa millikaflanum, vorinu og vaða beint í sumarið. Ekkert hangs, drífa í hlutunum, hækka hitann í hvelli og fara að rækta eitthvað almennilegt, pota niður kartöflunum, planta kálinu og sumarblómunum og gróðursetja berjarunna fyrir hádegi.
Raunveruleikinn er hins vegar ekki alltaf svona. Við höfum upplifað vor sem hafa virst endalaus og svo skyndilega breyst í haust, án nokkurrar viðkomu í sumri. Við höfum líka upplifað sólrík og hlý sumur sem hafa vakið með okkur vonir um sólbrúnku og grósku í umhverfinu. Ísland er land fjölbreytileikans.
Nú er sem sagt sumardagurinn fyrsti í næstu viku. Við fögnum sumrinu samkvæmt venju og tökum okkur hlé frá vinnunni. Það er þó mikilvægt að falla ekki í þá freistni að ætla sér að gera vorhreingerninguna í garðinum á sumardaginn fyrsta. Slíkt er einfaldlega ekki tímabært. Reynsla okkar hefur sýnt okkur fram á að fram eftir maí er alltaf hætta á að frjósi á nóttunni. Laufblöð, stönglar og fleira sem fellur til á haustin liggur yfir lágvöxnum plöntum allan veturinn og hlífir þeim fyrir kulda og umhleypingum, þetta er nokkurs konar lífræn ábreiða sem brotnar svo niður þegar hlýnar og nýtist plöntunum sem næring fram á sumar. Því miður er það samt svo að garðeigendur vilja gjarnan að garðarnir líti snyrtilega út, á vorin jafnt sem á sumrin og svona lífrænar ábreiður uppfylla yfirleitt ekki kröfur um fegurð og snyrtileika. Þær hverfa því oft of snemma á vorin og plönturnar eiga það á hættu að lenda í skakkaföllum af völdum seinna vorfrosta. Fyrir byrjendur í bransanum getur verið snúið að finna út úr því hvenær er raunverulega óhætt að fara af stað með vorhreingerninguna.
Hvenær er ekki lengur hætta á því að frysti og plönturnar kali illa? Fátt er um svör við svona spurningum, nema menn hafi skyggnigáfu sem nýtist sérstaklega í veðurspám. Veðurfræðingar og veðurklúbbar um land allt hafa löngum reynt að finna út úr þessu vandamáli en stundum þarf maður bara að treysta á eigið hyggjuvit og þekkingu á plöntum. Viðkvæmar plöntur ættu að fá að vera í friði fram í miðjan maí, jafnvel aðeins lengur og þegar búið er að hreinsa ofan af þeim ættu ábreiður að vera til taks ef ske kynni að frysti, þrátt fyrir áreiðanlegar spár. Þeim má skutla yfir viðkvæmu plönturnar ef þörf krefur og taka þessar tilbúnu ábreiður þá að sér hlutverk lífrænu ábreiðanna að vissu leyti. Með því að breiða yfir plöntur þegar frystir á nóttunni á vorin er hægt að halda um 3 stiga hærri hita undir ábreiðunni en ella. Það er því mikið í húfi, eigi maður sérstaklega flottar og dýrmætar plöntur sem ekki mega lenda í frosti á vorin.
Áburðargjöf ættu menn ekki að stunda fyrr en brum plantna fara að springa aðeins út, þá fyrst fara plöntur að taka upp nitur (köfnunarefni) að einhverju marki. Fram að þeim tíma er hætta á að nitursamböndin í áburðinum skolist út í jarðveginum og nýtist því ekki plöntum en nitur er yfirleitt sá þáttur í umhverfinu sem er mest takmarkandi fyrir vöxt plantna. Fyrsta áburðargjöf er því yfirleitt ekki fyrr en eftir miðjan maí. Það er því alveg hægt að slappa aðeins af og safna kröftum fyrir sumarið, þetta reddast allt saman og engin ástæða til að æða út í garð alveg strax, nema kannski til að klippa runnana…
Guðríður Helgadóttir, forstöðumaður starfs- og endurmenntunardeildar LbhÍ
(Áður birt í Morgunblaðinu árið 2008)