Category: Fræðsla-frænefnd

Posted on by

Tilkynning frá frænefnd Garðyrkjufélagsins

Kæru félagar

Við í frænefndinni treystum á ykkur, góðir félagar, að vera dugleg að safna fræi nú í haust. Það er ekki hægt að taka út úr fræbankanum nema einhver leggi inn!! Hafir þú ekki safnað fræi fyrr getum við fullvissað þig um að það er eitthvað sem allir eiga auðvelt með. Það er skemmtilegt að hugsa til þess að fræ frá þér sé að blómstra í öðrum görðum.

Það hafa margar tegundir klárast í fræbankanum og viljum við því ítreka hvatningu til ykkar félagsmanna að bregðast vel við og vera dugleg að senda okkur fræ í haust.

Tekið er við öllu fræi en lykilatriði að það sé þegar flokkað og hver poki/umslag vel merkt tegundinni sem um ræðir.

Algengast er að fræ sé sent til fræbankans með pósti (sendist til Garðyrkjufélags Íslands), en í undantekningartilfellum er líka hægt að setja sig í samband við frænefnd (t.d. ef um mikið magn er að ræða) og mæla sér mót eða skila í gegnum póstlúgu GÍ í Síðumúlanum.

Leiðbeiningar:

“Plöntur þroska fræ yfirleitt á haustin og best er að safna því eins fljótt og hægt er eftir að það hefur náð þroska. Annars er hætt við að það fjúki burt eða að fuglar éti það.

Best er að safna fræjum í þurru veðri og setja í striga- eða bréfpoka. Ef notaðir eru plastpokar verður að tæma þá eins fljótt og hægt er til að koma í veg fyrir að fræið mygli.

Þegar velja skal plöntu sem á að safna fræi af verður að gæta þess að hún sé þróttmikil og heilbrigð. Varast skal að tína fræ af lélegum og sjúkum einstaklingum. Fræið geymir erfðaefnið og hætt er við að slæmir eiginleikar erfist.

Rétt meðhöndlun fræs eftir tínslu er ekki síður mikilvæg en að valið sé fræ af góðum plöntum. Að söfnun lokinni verður hreinsa burt öll óhreinindi, svo sem lauf, nálar og sprota og þurrka fræið. Auðveldast er að breiða það á pappír, við 20 til 25°C hita nálægt ofni.

Í mörgum tilfellum er nauðsynlegt að geyma fræ yfir veturinn og sá því að vori. Yfirleitt nægir að geyma það á köldum og þurrum stað, en best er að geyma það í kæli við 0 til 4°C eða í vægu frosti. Fræið þarf að vera í þurrum og loftþéttum umbúðum, til dæmis glerkrukku. Í góðri geymslu geta fræ flestra tegunda haldið eiginleikum sínum í nokkur ár.” Fróðleikur tekinn af Fb. síðu Blómavals.

Listi yfir nokkrar af þeim plöntum sem fræbankinn hefur átt fræ af en vantar í dag.

Latneskt heiti – Íslenskt heiti

Abies fraseri – Glæsiþinur
Abies koreana – Kóreuþinur
Achillea millefolium – Vallhumall
Alnus glutinosa – Svartelri
Alnus incana – Gráelri
Alnus virirdis ssp. Sinnata – Sitkaelri
Anthoxanthum odoratum – Ilmreyr
Azorella trifurcata – Nálapúði
Betula ermanii – Steinbjörk
Betula nana – Fjalldrapi
Betula pendula – Hengibjörk
Campanula rotundifolia – Bláklukka
Cupressus sempevirens – Sýprusviður
Cymbopogon flexosus – sítrónugras (Lemon grass)
Cytisus purgans – Geislasópur
Fragaria vesca – Villt jarðarber
Gentiana chinensis – Kínavöndur
Hepatica nobilis – Skógarblámi
Hippophae rhamnoides – Hafþyrnir
Hordeum jubatum – Silkibygg
Iris sibirica – Rússaíris
Juniperus communis – Einir
Laburnum alpinum – Fjallagullregn
Larix X marschlinsii – Sifjalerki
Larix sukaczewii x decidua ‘Hrymur’ – Lerki ‘Hrymur’
Lewisia cotyledon – Stjörnublaðka
Lewisia cotyledon ‘Little Plum’ – Stjörnublaðka ‘Little Plum’
Lonicera ledebourii – Glæsitoppur
Lonicera periclymenum – Skógartoppur
Malva sylvestris – Skógarmalva/Skógarstokkrós
Papaver radicatum yellow – Melasól
Picea glauca – Hvítgreni
Picea koraiensis – Kóreugreni
Picea pungens – Broddgreni
Pinus cembra – Lindifura (Tirol)
Pinus sylvestris _ Skógarfura
Prunus padus rubra – Blóðheggur
Prunus virginiana L.. – Virginíuheggur
Quercus rubra – Rauðeik
Rhodiola rosea (Sedum rosea) – Burnirót
Ribes bracteosum – Blárifs
Ribes uva crispa ‘Hinnomaki Röd’ – Stikilsber, rauð
Saxifraga cotyledon – Klettafrú
Saxifraga paniculata – Bergsteinbrjótur
Sorbus hybrida – Gráreynir
Sorbus mougeotii – Alpareynir
Sorbus reducta – Dvergreynir
Sorbus rosea – Rósareynir
Tilia – Linditré
Ulmus glabra – Álmur
Viburnum opulus – Úlfaber

Posted on by

Söfnum öllu fræi!

Haustið er aðal fræsöfnunartíminn fyrir flestar tegundir plantna. Þegar þetta er skrifað stendur einnig yfir sérstakt söfnunarátak á birkifræi. Við viljum hins vegar hvetja alla meðlimi Garðyrkjufélags Íslands til að vera dugleg að safna hinu ýmsa fræi. Sumt er sérlega gaman að rækta aftur en annað er tilvalið að senda inn í fræbanka félagsins. Tekið er við öllu fræi en lykilatriði að það sé þegar flokkað og hver poki/umslag vel merkt tegundinni sem um ræðir.

Algengast er að fræ sé sent til fræbankans með pósti, en í undantekningartilfellum er líka hægt að setja sig í samband við frænefnd (t.d. ef um mikið magn er að ræða) og mæla sér mót.

Hér fyrir neðan má sjá netfang fræbankans og dæmi um upplýsingar sem senda skal með fræinu. Henti það viðkomandi betur er einnig hægt að óska eftir eintaki af sniðmátinu á Excel formi.

Posted on by

Sáning og uppeldi birkifræs í glugganum heima

Söfnun birkifræja
Myndin er fengin úr kennslumyndinni „Sáning birkifræja“ eftir Stein Kárason https://vimeo.com/28150471

Að ala upp plöntur í eldhús- eða stofuglugga getur ekki talist besti kostur sem völ er á og hefur reynst mörgum erfitt. Ræktun í gróðurhúsi eða gróðurskála er mun auðveldari en krefst engu að síður natni. Margir ræktendur hafa ekki kost á að ala upp í gróðurskála eða gróðurhúsi en vilja engu síður spreyta sig við uppeldi trjáplantna og því ekki að reyna eldhúsgluggann?

Birkifræið

Birkifræið er að jafnaði þroskað um mánaðarmótin september – október og hangir fræið á plöntunum fram yfir miðjan október, jafnvel lengur ef tíð er góð.
Safnið birkifræi af heilbrigðum trjám. Takið væna, heila rekla, ekki þá sem eru litlir eða afmyndaðir. Tínið frá blöð og stilka, sem slæðast kunna með, og þurrkið fræið við stofuhita í 3 – 4 daga t.d. í þunnum flekki á dagblaði. Þegar heilir reklar hrynja í sundur við átöku er fræið þurrt. Það má síðan geyma í bréfpoka, helst á köldum og þurrum stað. Birkifræið er örsmá hneta með allbreiðum væng og er allt að ein- og hálf milljón fræja í kílói. Algeng spírun er 50%, jafnvel minna. Fræið tapar spírunarhæfni í geymslu og því er vissara að nota ekki eldra fræ en 2.-3 ára.

Ef of miklu fræi er safnað, er tilvalið að deila með öðrum félögum, eða t.d. senda inn til fræbanka félagsins. Sjá nánar hér: https://gardurinn.is/sofnum-ollu-fraei/

Moldin

Sáðmold þarf að vera myldin og með hæfilegt magn næringarefna. Hægt er að kaupa tilbúna sáðmold í verslunum. Ekki er nauðsynlegt að sá í sérstaka sáðbakka, heldur má notast við nær hvaða ílát sem er, t.d. undan ís eða skyri, svo framarlega sem stungin eru göt í botninn og framræsla vatns tryggð. Bakkinn er fylltur upp með sáðmold þannig að nokkrir millimetrar eru upp að brún. Þjappað er létt á moldina. Ef það er gert of fast fer súrefni úr moldinni og spírun gengur verr, en ef moldin er óþjöppuð, eða ekki nægilega þjöppuð er hætta á að fræ liggi laus ofan á moldinni og nái síður tengslum við jarðveginn.

Sáning

Sáið um eða eftir miðjan maí. Fræinu er dreift sem jafnast yfir moldina og til þess að auðvelda jafna dreifingu má blanda hveitiklíði saman við, 2-3 sinnum magn birkifræsins. Hæfilegt er að gera ráð fyrir um 50 spíruðum fræjum í bakka sem er 20×30 sentimetrar að flatarmáli, en sú stærð hentar vel í venjulega gluggakistu. Sé spírunarhlutfall 50%, sem oft er hjá birki, má hæglega sá 100 fræjum í bakka af þeirri stærð en í einu grammi af birkifræi eru um 900 – 1400 fræ. Sé spírunarhlutfall hærra en 50 % er rétt að fækka sáðum fræjum sem því nemur.

Um 1-2 millimetra þykku lagi af vikri eða sandi er sáldrað yfir fræin, þannig að rétt sjáist í þau.
Með þessu móti helst raki í moldinni og að fræinu, en raki er eitt af lykilatriðum til að spírun takist.

Merkja skal sáningu með upplýsingum um t.d. tegund, uppruna fræs og dagsetninu sáningar

 Vökvað

Að svo búnu er moldin vökvuð og er best að vökva neðan frá í gegnum göt á sáðbakkanum. Ef vatni er hellt yfir bakkann, þéttist moldin og súrefni í henni minnkar, auk þess sem fræin geta skolast til ef ekki er farið varlega. Best er að leggja bakkann í vask eða bala með volgu vatni og láta hann standa þar í nokkrar mínútur, eða þar til sáldrið hefur dökknað.

Þá er sáðbakkanum komið fyrir í gluggakistu, helst í vesturglugga, og hvítt plast lagt yfir, en við það helst rakinn betur í moldinni. Gott að lofta um moldina einu sinni á dag og er þá plastið tekið af í nokkrar mínútur. Moldin má hvorki verða of þurr né blaut en vökvun krefst mikillar umhyggju og er eitthvert vandasamasta verkið í uppeldinu.

Fræið má aldrei þorna meðan á spírun stendur.

Árangur sést eftir nokkra daga

Birkifræ spírar eftir 10-15 daga við um 20 stiga hita. Þegar megnið af fræjunum hefur spírað er plastið tekið af bakkanum og þá fer birta að skipta plönturnar mestu máli. Þær teygja sig í átt að ljósi og því er mikilvægt að láta þær standa þar sem þær njóta góðrar birtu. Markmiðið er ekki að fá langar spírur, heldur þétta og laufgaða plöntu. Nýspíruð fræ mega ekki standa í sterku sólarljósi og er því nauðsynlegt að skyggja örlítið á viðkvæmar plöntur ef sáðbakki er staðsettur í suðurglugga. Það má gera t.d. með því að festa dagblað á glerið á glugganum og draga þannig úr mestu birtunni. Best er að plönturnar séu í vesturglugga ef kostur er.

Fljótlega eftir spírun myndast tvö lítil laufblöð, sem nefnd eru kímblöð. Í kjölfarið stækka smáplönturnar og laufblöðum fjölgar. Þá þarf að dreifplanta, til að auka vaxtarrými hverrar plöntu.

Vaxtarými aukið

Á þessu stigi má notast við venjulega, næringarríka gróðurmold. Notið stærri sáðbakka og fyllið hann næstum. Hafið þó borð á svo að vatn flæði ekki út við vökvun. Grafið litla holu í moldina, t. d. með teskeið. Síðan eru plönturnar teknar varlega upp úr sáðbakkanum og þeim komið fyrir, með gætni, í nýja pottinum. Gætið þess að rótarkerfið bögglist ekki við gróðursetningu. Það getur haft slæm áhrif fyrir vöxt og viðgang plöntunnar síðar meir. Bil á milli plantna í sáðbökkum er hæfilegt 5-6 sm. Einnig má nota litla blómapotta 4-6 sentímetra og er þá ein planta sett í hvern pott. Þörf fyrir birtu minnkar ekki en plönturnar hafa nú gott af ögn lægri hita ef mögulegt er. Annars geta þær orðið linar og þróttlitlar. Á þeim árstíma, þegar hætta á næturfrosti er liðin hjá, má fara að venja smáplönturnar við þær aðstæður sem þær munu búa við næstu árin. Ekki má gera það of hastarlega og er því gott að byrja á því að láta plöntunar út á daginn á skjólgóðan stað, nokkra tíma í senn. Tíminn er svo lengdur smám saman þar til plöntunar eru settar alveg út, en það getur tekið 1-2 vikur. Fyrstu nætunar úti getur verið æskilegt að hylja plönturnar með trefjadúk (akríldúk) eða plasti á skjólgóðum stað í garðinum. Plöntunar eru aldar upp, t.d. í vermireit, til næsta vors og jafnvel lengur, allt eftir stærð ræktunaríláts.

Samantekt:
Auður Jónsdóttir. Kristinn H. Þorsteinsson